Bạn có còn nhớ cây chổi xuể mà ông bà ta hay dùng để quét nhà không? Loại cây nhỏ bé này thường gắn liền với hình ảnh những buổi sáng quét sân ở các vùng quê yên bình.
Nhưng ít ai biết rằng, đằng sau công dụng quét nhà giản dị đó, cây chổi xuể còn chứa đựng nhiều giá trị dược liệu tuyệt vời. Từ khả năng kháng khuẩn đến hỗ trợ chữa bệnh cảm cúm, loài cây này đang ngày càng được nhiều người quan tâm và tìm hiểu.
Thông tin chung về cây chổi xuể
Chổi xuể, hay còn gọi là Thanh hao hoặc Chổi trện, là một loại cây bụi nhỏ có chiều cao từ 0,5 đến 2 mét. Tên khoa học là Baeckea frutescens L., thuộc họ Myrtaceae (Sim). Cây này thường mọc hoang dã, nhưng lại ẩn chứa nhiều giá trị dược liệu mà ít ai ngờ tới.
Cây có thân và cành nhỏ, mềm mại, phân nhánh ngay từ gốc. Lá cây mọc đối, hình kim, không có cuống và nhẵn bóng, dài chừng 1cm. Trên phiến lá nhỏ có những tuyến nhỏ màu nâu, tạo nên đặc điểm dễ nhận biết. Hoa chổi trện có màu trắng, nhỏ, mọc đơn độc ở nách lá, tạo nên sự tinh tế đặc trưng cho loại cây này.
Phân bố, thu hoạch và chế biến
Về phân bố, cây mọc hoang dại rất phổ biến trên các đồi ở vùng trung du từ miền Bắc đến miền Trung Việt Nam, như Vĩnh Phúc, Phú Thọ, Bắc Cạn, Thái Nguyên, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Nam, Đà Nẵng. Người dân thường thu hái thân cây để làm chổi quét nhà, một ứng dụng truyền thống quen thuộc từ xa xưa.
Ngoài ra, lá sau khi được phơi khô cũng có thể sử dụng để cất tinh dầu, được gọi là tinh dầu chổi xuể hoặc dầu chổi. Người dân thường thu hái toàn cây (trừ rễ) để chế biến, phơi khô rồi tách lá, sử dụng làm thuốc hoặc cất tinh dầu. Điều này không chỉ giúp tận dụng toàn bộ cây mà còn mang lại giá trị kinh tế cao cho nhiều vùng nông thôn.
Thành phần hóa học
Vào tháng 12 năm 1971, các nhà nghiên cứu Đỗ Tất Lợi và Trần Tố Hoa đã tiến hành định lượng tinh dầu từ cây chổi xuể (trừ rễ) được thu hái tại Quảng Bình, Bắc Cạn và Thái Nguyên. Kết quả cho thấy hàm lượng tinh dầu trong toàn bộ cây tươi dao động từ 0,5% đến 0,7%.
Khi chỉ cất từ lá, hàm lượng tinh dầu tăng lên đáng kể, đạt từ 1% đến 3%. Đến tháng 2 năm 1972, các nhà khoa học Phan Tống Sơn, Ngô Minh và Nguyễn Thu Huyền đã tiến hành cất tinh dầu từ cây tươi tại Đông Triều, Quảng Ninh và thu được 0,5% tinh dầu.
Tinh dầu chổi xuể có hàm lượng cao các hợp chất quý giá. Các thành phần chính bao gồm:
- Xincol: chiếm 15% trong tinh dầu, có tác dụng kháng khuẩn mạnh mẽ.
- α-thuyền: chiếm tới 35%, là một hợp chất quan trọng giúp tăng cường hiệu quả kháng khuẩn của tinh dầu.
- Limonen: chiếm 4%, một loại hợp chất có khả năng chống viêm và làm dịu.
- Ylangen: chiếm 14%, mang lại hương thơm dịu nhẹ cho tinh dầu và có tác dụng thư giãn.
Ngoài ra, tinh dầu chổi xuể còn chứa một số thành phần chưa được xác định chính xác, chiếm khoảng 18% trong tổng thành phần. Những nghiên cứu tại Indonesia cho thấy cây mọc ở đây có hàm lượng α và β pinen cao, lên đến 58%. Những thành phần này tạo nên đặc tính nổi bật: khả năng kháng khuẩn và tác dụng chữa bệnh cảm cúm, đau nhức, cũng như nhiều bệnh lý khác.
Với sự phong phú về thành phần hóa học, tinh dầu chổi xuể là một lựa chọn tự nhiên đầy tiềm năng trong việc hỗ trợ và điều trị nhiều loại bệnh, đặc biệt là những bệnh liên quan đến vi khuẩn.
Công dụng của cây chổi xuể trong y học hiện đại
Tinh dầu chổi xuể nổi bật nhờ khả năng kháng khuẩn mạnh mẽ, đặc biệt là đối với vi khuẩn Staphylococcus aureus – một trong những nguyên nhân chính gây nhiễm trùng ở con người. Theo nghiên cứu, tinh dầu chổi xuể chứa nhiều thành phần quý như xincol và α-thuyền, giúp ức chế hiệu quả sự phát triển của các loại vi khuẩn.
Đặc biệt, với tỷ lệ xincol cao (chiếm 15%) và α-thuyền (chiếm 35%), tinh dầu này còn được so sánh với tinh dầu khuynh diệp và tinh dầu tràm. Tuy nhiên, không phải tất cả các loại vi khuẩn đều bị tác động. Vi trùng mủ xanh, ví dụ, vẫn không bị ức chế bởi tinh dầu chổi xuể.
Ngoài ra, tinh dầu này còn mang lại hương thơm dễ chịu, tạo cảm giác thư thái khi sử dụng trong liệu pháp xông hơi hoặc bôi trực tiếp. Nhiều người còn kết hợp tinh dầu chổi xuể với tinh dầu tràm để tăng hiệu quả trong việc điều trị cảm cúm, xua đuổi côn trùng và giảm đau nhức.
Công dụng của cây chổi xuể trong y học cổ truyền
Cây chổi xuể không chỉ đơn thuần là loại cây bụi mọc hoang dã mà còn là “thần dược” trong y học cổ truyền. Người xưa đã tận dụng hết sức các bộ phận của cây này để chữa nhiều bệnh, từ cảm cúm, nhức đầu cho đến những bệnh phức tạp như đau bụng, vàng da, và cả chảy máu cam. Chổi xuể có thể dùng để đốt xông, chữa bệnh với hiệu quả cao, đặc biệt là trong việc xua đuổi cảm cúm – một căn bệnh phổ biến.
Với tác dụng mạnh mẽ như vậy, cây chổi xuể nhanh chóng trở thành một lựa chọn không thể thiếu trong nhiều bài thuốc dân gian. Đơn giản như việc đun nước từ lá để xông khi cảm thấy lạnh trong người, bạn sẽ cảm nhận được sự ấm áp và thư giãn từ tinh dầu chổi xuể.
Cũng không thể bỏ qua việc điều trị kinh nguyệt không đều. Các bài thuốc sắc từ lá và hoa của chổi xuể đã giúp nhiều chị em phụ nữ ổn định chu kỳ kinh nguyệt, mang lại sự thoải mái và yên tâm trong cuộc sống hàng ngày. Không chỉ vậy, những bài thuốc từ chổi xuể còn giúp tăng cường sức khỏe phụ nữ sau sinh, giúp họ ăn ngon hơn và giảm thiểu triệu chứng mệt mỏi.
Các bài thuốc từ chổi xuể trong dân gian
Trong dân gian, chổi xuể đã được sử dụng để tạo nên nhiều bài thuốc hữu ích. Đặc biệt, đối với những ai bị bệnh tràm hoặc mụn nhọt, lá chổi kết hợp với các loại lá khác như lá khế, lá long não là bài thuốc tuyệt vời giúp làm giảm triệu chứng viêm ngứa.
Ngoài ra, không thể không nhắc đến tác dụng của chổi xuể trong việc phòng dịch. Người xưa thường đốt chổi xuể để tạo ra khói thơm, từ đó xua đuổi tà khí, diệt khuẩn và phòng bệnh cho phụ nữ sau sinh.
Một bài thuốc khác từ hoa chổi là sự kết hợp với địa liền và bột long não, dùng để xoa bóp chữa đau nhức cơ bắp. Đây là giải pháp lý tưởng cho những ai thường xuyên vận động hoặc bị đau nhức do căng thẳng, mệt mỏi.
Câu hỏi liên quan về chổi xuể
Tinh dầu chổi trện có tác dụng kháng khuẩn như thế nào?
Tinh dầu chổi xuể chứa nhiều thành phần như xincol và α-thuyền, giúp ức chế hiệu quả các loại vi khuẩn như Staphylococcus aureus.
Chổi xuể có thể dùng để chữa bệnh gì khác ngoài cảm cúm?
Ngoài cảm cúm, loài cây này còn được sử dụng để chữa kinh nguyệt không đều, đau bụng, và các bệnh về da như mụn nhọt.
Tinh dầu chổi xuể có thể kết hợp với tinh dầu khác không?
Tinh dầu chổi xuể thường được kết hợp với tinh dầu tràm để tăng hiệu quả trong việc xông hơi, chữa bệnh và giảm đau nhức cơ bắp. Hiện nay, LMX có bán Tinh dầu Tràm Huế nguyên chất 100% do chính chúng mình chưng cất đó:).
Kết luận
Cây chổi xuể không chỉ gợi nhớ về những kỷ niệm tuổi thơ mà còn là một món quà quý từ thiên nhiên. Với những công dụng tuyệt vời, bạn hãy thử khám phá và sử dụng chổi xuể để chăm sóc sức khỏe gia đình mình nhé! Đừng quên để lại bình luận hoặc chia sẻ cảm nhận của bạn tại lienminhxanh.com nhé!